ZAJEZDNIA TRAMWAJOWA

Krakowski Szlak Techniki
Zajezdnia Tramwajowa
Zajezdnia Tramwajowa
Zajezdnia Tramwajowa
Zajezdnia św. Wawrzyńca
Historia →
Ogród doświadczeń im. Stanisława Lema
Historia →
Hangar Czyżyny
Historia →

Przy zbiegu ulic św. Wawrzyńca i Gazowej znajdują się zabudowania najstarszej krakowskiej zajezdni tramwajowej. Cały kompleks wzniesiono etapami w końcu XIX i na początku XX w. Pierwsze obiekty wybudowała spółka Compagnie Générale des Chemins de Fer Secondaires (Belgijskie Towarzystwo Kolei Lokalnych), założona przez Banque de Belgique (Bank Belgijski), która otrzymała od gminy Kraków koncesję na budowę i eksploatację pierwszych w mieście linii tramwajowych. Cały zespół jest unikatem i ze względu na wspomnianą architekturę drewnianą z wypełnieniem ceglanym, i ze względu na zachowanie w jednym, zwartym kompleksie różnorodnych chronologicznie obiektów związanych z komunikacją miejską.

Najstarszy zachowany do dzisiaj obiekt, zajezdnię tramwaju konnego wąskotorowego, o rozstawie szyn 900 mm, a także stajnie i obiekty administracyjno-magazynowe wybudowano w 1882 r. według projektu H. Gérona, zmodyfikowanego na wniosek służb magistrackich. W efekcie powstał budynek o drewnianym szkielecie z wypełnieniem ceglanym, zwany „murem pruskim”, który był bardzo rzadko stosowanym w Krakowie typem budownictwa. Przez kilkanaście lat zajezdnia obsługiwała tylko jedną linię tramwaju, prowadzącą od Mostu Podgórskiego do Dworca Głównego. Zajezdnia tramwaju konnego rozbudowana została w 1896 r. według projektu Tadeusza Stryjeńskiego i Zygmunta Hendla, poprzez przedłużenie jej do ul. Gazowej, a rozbudowa wiązała się z zakupieniem nowych wozów tramwajowych w związku z uruchomieniem drugiej linii tramwajowej od Rynku Głównego do Parku Krakowskiego.

W 1900 roku, wraz z elektryfikacją linii tramwajowych, zespół rozbudowano. Wybudowano wtedy solidny, murowany kompleks hal dla tramwaju elektrycznego wąskotorowego, mieszczący zajezdnię, warsztaty, oraz elektrownię według projektu Karola Knausa (1846–1904).

Kolejna poważna rozbudowa, związana z zakupieniem przez Krakowską Spółkę Tramwajową, ówczesny odpowiednik dzisiejszego MPK S.A., wagonów normalnotorowych (o rozstawie szyn 1435 mm), miała miejsce w latach 1912-1913, kiedy to powstały dyspozytornie i zajezdnie normalnotorowe zarówno po parzystej, jak i po nieparzystej stronie ul. św. Wawrzyńca. Wszystkie wspomniane budynki zostały wzniesione w konstrukcji „muru pruskiego”. Na początku lat 20. KST poszerzyła tabor o autobusy i w tym okresie na terenie zajezdni powstały garaże i warsztaty autobusowe, także w typie „muru pruskiego”. Trzeba wspomnieć, że konstrukcje takie nie należą do trwałych, stąd uzasadnione przypuszczenie, że planowano wtedy wybudować nową, większą zajezdnię, co faktycznie zostało zrealizowane w roku 1939, kiedy uruchomiono zajezdnię przy obecnej ul. Brożka.

W końcu lat 50. i na początku lat 60. tramwaje ostatecznie zniknęły z zajezdni przy ul. św. Wawrzyńca, w której urządzono warsztaty autobusowe i magazyny.

Cały kompleks po obu stronach ul. św. Wawrzyńca (po nieparzystej to obiekty będące dziś własnością gminy, po parzystej – własność Kanoników Laterańskich) wpisany został w 1985 r. do rejestru zabytków, pod numerem A – 680. W zrewaloryzowanych budynkach gminnych mieści się dzisiaj siedziba Muzeum Inżynierii i Techniki.

W skład kompleksu zarządzanego przez Muzeum Inżynierii i Techniki (ul. św. Wawrzyńca 15 – 17) wchodzą:

  • zajezdnia tramwaju wąskotorowego (hala D1)
Wybudowana w 1900 r. według projektu Karola Knausa hala postojowo–remontowa dla 30 wąskotorowych wozów tramwajowych, w latach 60. XX wieku została zaadaptowana dla potrzeb komunikacji autobusowej – urządzono w niej warsztat mechaniczny oraz regeneracyjny. W 1993 r. w hali ulokowano Składnicę Taboru Zabytkowego, a w 1999 r. ekspozycje Muzeum Inżynierii Miejskiej.

  • warsztaty tramwajowe (hala D2)
Pochodząca z 1900 r. hala, wzniesiona również według projektu Karola Knausa, wykorzystywana była do przeglądów i napraw tramwajów wąskotorowych. Po likwidacji wąskotorowych linii tramwajowych w 1955 r. służyła jako warsztaty i zaplecze magazynowe obsługi tramwajów i autobusów. Od 2000 roku hala podlega Muzeum Inżynierii i Techniki i jest wykorzystywana jako sala wystaw czasowych.

  • elektrownia tramwajowa (hala D3)
Zespół hal generatorni, kotłowni i akumulatorni wybudowano w 1900 r. według projektu Karola Knausa dla potrzeb trakcji tramwajowej. Elektrownia ta zaprzestała działalności w 1917 r. w związku z przejęciem roli dostawcy energii dla tramwaju przez Elektrownię Miejską, a hale zaadaptowane zostały na warsztaty, magazyny i garaże. Od 2001 r. hale użytkowane są przez Muzeum Inżynierii i Techniki. Po rewaloryzacji w generatorni urządzono przestrzeń ekspozycyjną, natomiast dawna kotłownia i akumulatornia pełnią funkcje odpowiednio sali wystaw czasowych i biblioteki.

  • remiza tramwaju konnego (hala E)
Jest to najstarsza hala na terenie zajezdni, wybudowana w 1882 r. przez Belgijskie Towarzystwo Kolei Lokalnych (Compagnie Générale des Chemins de Fer Secondaires) według projektu H. Gérona. W 1896 r. rozbudowano ją według projektu Zygmunta Hendla i Tadeusza Stryjeńskiego, przedłużając w kierunku ul. Gazowej. Po elektryfikacji linii tramwajowych w 1900 r. nadal użytkowana była jako zajezdnia, gdyż wagony tramwaju konnego funkcjonowały jako doczepne z wagonami elektrycznymi. Około 1913 r., po kolejnej rozbudowie zajezdni, halę adaptowano na warsztaty, a później także na magazyny. Obecnie jest miejscem wystaw czasowych.

  • budynek dyrekcji i administracji spółki tramwajowej (hala B)
Obiekt wzniesiony został w 1882 r. jako parterowy i pierwotnie użytkowany był jako jedna z dwóch stajni tramwaju konnego. W 1900 roku, wraz z elektryfikacją linii tramwajowych, budynek przebudowano według projektu Karola Knausa. Po zmianach hala przejęła funkcje administracyjne i obsługowe. Do 1938 r. mieściła się w nim dyrekcja Krakowskiej Spółki Tramwajowej, a do końca lat 90. XX wieku główna dyspozytornia ruchu. Dziś jest to siedziba dyrekcji i administracji Muzeum oraz innych instytucji.

  • stajnia tramwaju konnego (hala C)
Obiekt został wzniesiony w 1882 r. jako jedna z dwóch stajni tramwaju konnego. Pierwotnie parterowy, w 1900 roku w związku z elektryfikacją linii tramwajowych, przebudowany został według projektu Karola Knausa i przejął funkcje administracyjne oraz obsługowe. Obecnie pełni funkcję magazynu zbiorów.

  • zajezdnia tramwaju normalnotorowego (hala F)
Halę wybudowano w 1912 r. jako zajezdnię Krakowskiej Spółki Tramwajowej dla dwunastu wozów tramwajowych normalnotorowych, o rozstawie kół 1435 mm. W latach 60. XX wieku hala zaadaptowana została na garaż transportu specjalistycznego Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego. Po rewaloryzacji w latach 2007-2008, Muzeum udostępniło w niej ekspozycje związane z zabytkowymi wagonami tramwajowymi.

  • garaż autobusowy (hala G)
Garaż wybudowany został w 1928 r. według projektu Edwarda Ronki, w związku z uruchomieniem przez Krakowską Miejską Kolej Elektryczną regularnych linii autobusowych. Od lat 60. XX wieku budynek wykorzystywany był jako warsztaty i zaplecze warsztatowe, m.in. silnikownia, hamownia silników.

  • warsztat mechaniczny (hala H)
Wzniesiony w 1928 r. według projektu Edwarda Ronki. Funkcja użytkowa była wielokrotnie zmieniana w czasie użytkowania. W 2000 r. przeprowadzono rewaloryzację budynku i jego użytkowanie przejęło Muzeum Inżynierii Miejskiej.

  • dyspozytornia tramwajowa (hala J)
Hala została wzniesiona w 1912 r. w związku z uruchomieniem linii i zajezdni normalnotorowych. Po likwidacji zajezdni tramwajowych, budynek od lat 60. XX wieku wykorzystywano jako zaplecze warsztatowe komunikacji autobusowej, a w latach 90. jako pomieszczenia administracyjne. W 2005 r. przeprowadzono rewaloryzację budynku, w którym obecnie mieści się kasa Muzeum Inżynierii i Techniki.