Znajdująca się przy ul. Gazowej 16, gazownia została wybudowana w latach 1856 – 1857 przez Niemieckie Kontynentalne Towarzystwo Gazowe z Dessau. Najstarsze obiekty gazowni zaprojektował niemiecki inżynier, Seizig, a pierwszym dyrektorem zakładu był także niemiecki inżynier, Konrad Voss. Gazownia produkowała gaz dla Krakowa do 1968 roku.

W pierwszym okresie funkcjonowania gazowni, w latach 60. XIX wieku, gaz produkowano jedynie na potrzeby oświetlenia miasta. Technologia oparta była na procesie suchej destylacji węgla, a otrzymywany gaz zawierał jako składniki palne głównie wodór i metan.

Przed uruchomieniem gazowni ulice Krakowa oświetlały lampy na olej rzepakowy i lampy naftowe. Pierwsze lampy gazowe, zasilane gazem produkowanym na Kazimierzu przy ul. Gazowej, zapłonęły 22 grudnia 1857 r. na Rynku, a wkrótce także na głównych ulicach Kazimierza, Stradomia, Starego Miasta i na ul. Lubicz. Siłę światła gazowego liczono wówczas według metody wiedeńskiej, tj. przeliczano na blask świec woskowych. I tak zastosowane wówczas w Krakowie latarnie i kandelabry tzw. pierwszej klasy zużywały na godzinę 5 stóp sześciennych gazu i świeciły płomieniem o sile 12 świec woskowych, a mniejsze, drugiej klasy, zużywające na godzinę 4 stopy sześcienne gazu, dawały światło 9 – 10 świec woskowych. Moc oświetlenia regulował kontrakt zwarty przez gminę i spółkę niemiecką. W 1864 r. gaz zaczęto dostarczać także na drugą stronę Wisły – do Podgórza.

W 1886 r. gazownię wykupiła gmina Kraków i odtąd była ona przedsiębiorstwem komunalnym, co przyspieszyło jej rozbudowę. W końcu XIX i na początku XX w. gazownia produkowała amoniak, gaz węglowy, a od 1907 r. także gaz wodny, poprzez wdmuchiwanie pary wodnej do rozgrzanego do wysokich temperatur koksu. Do 1908 r. Częścią gazowni była elektrownia krakowska wybudowana przy ul. Dajwór.

Zakład posiadał własne ujęcie wody i wieżę ciśnień, a także bocznicę kolejową prowadzącą do stacji Grzegórzki, w miejscu, gdzie stoi dzisiaj Galeria Kazimierz. Charakterystycznymi, niezachowanymi niestety, urządzeniami gazowni były gazometry — cylindryczne zbiorniki na gaz, których krakowska gazownia miała trzy, a ostatni — największy — wybudowano w 1900 r.

Rozwijające się miasto i przemysł potrzebowały jednak coraz większej ilości gazu. W roku 1952 po raz pierwszy uzupełniono zasilanie miasta gazem ziemnym naturalnym, czyli metanem, a od 1958 r. produkcję gazu koksowniczego dla potrzeb miasta podjął kombinat metalurgiczny w Nowej Hucie.

Produkcji gazu w gazowni na Kazimierzu zaprzestano w 1968 r., ale w starym zakładzie nadal mieści się dyrekcja zakładu gazowniczego, który dzisiaj jest przedsiębiorstwem przesyłowo–rozdzielczym.

Z historycznych budynków zachowały się budynki administracyjne, budynek mieszkalny wraz z ogrodem, dawna świetlica robotnicza, laboratorium, tzw. nowa kotłownia i fabryka gazu wodnego. W kilku miejscach w mieście możemy natomiast wciąż zobaczyć lampy gazowe – znajdują się one w Sukiennicach oraz przy bramie wejściowej do gazowni.

Obiekt obecnie nie jest dostępny dla zwiedzających.


Szerzej:

M. Seifert, Rozwój Krakowskiej Gazowni Miejskiej w latach 1918 – 1928, Kraków 1929

Krakowska Gazownia Miejska 1856 – 1950. Katalog wystawy, Zakład Gazowniczy w Krakowie i Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie, Kraków 2002