Zakład został wybudowany w latach 1904 – 1905 przy ul. Dajwór, na gruntach zakupionych od Kanoników Laterańskich. Pracami architektoniczno-budowlanymi kierował Jan Rzymkowski , wówczas inspektor budownictwa miejskiego, zaś nad wykonaniem części elektrycznej czuwał Kazimierz Gayczak, podlegający dyrekcji Krakowskiej Gazowni. Urządzeniem elektrowni kierował inż. A.W. Schlayen. Elektrownia krakowska stała się samodzielnym zakładem dopiero w 1908 r. – wcześniej była częścią komunalnej już wówczas Gazowni. Elektrownia, również jako elektrociepłownia, działała do 1984 roku.

Elektrownię wyposażono w dwa zespoły po 300 KM, składające się z prądnic prądu stałego o mocy po 200 kW i napięciu 2 x 200V, napędzanych silnikami spalinowymi, jak wówczas nazywano maszyny ssąco-gazowe. Maszyny te zainstalowano ze względu na bliskie położenie gazowni.

W 1906 r. zawarto umowę na dostawę energii elektrycznej do stacji kolejowej Płaszów. Wiązało się to z koniecznością przesyłu prądu do tej stacji, w elektrowni zainstalowano więc przetwornicę wirującą, która umożliwiła produkcję prądu zmiennego trójfazowego.

Ze względu na duże zapotrzebowanie na energię elektryczną, w latach 1906 – 1907 zainstalowano w elektrowni dwie maszyny parowe dwucylindrowe ze sterowaniem zaworowym systemu Lentza, o mocy 600 KM, wyprodukowane w krakowskich zakładach Zieleniewskich. Maszyny te napędzały generatory prądu stałego o mocy po 0,4 MW oraz trzy kotły sekcyjne systemu Babcock-Wilcox po 260 m2 powierzchni grzewczej. Łączna moc elektrowni wzrosła tym samym do 1.840 kW w 1907 r.

W latach 1906 – 1908 nastąpiła rozbudowa elektrowni, a nowe budynki zaprojektował Jan Rzymkowski. W rozbudowanym zakładzie zainstalowano w latach 1909 – 1912 dalsze trzy kotły sekcyjne systemu Babcock-Wilcox po 260 m2 powierzchni grzewczej. Zamontowano też wówczas dwa turbozespoły kondensacyjne o mocy po 0,75 MW na prąd trójfazowy o napięciu 5 kV. Po raz pierwszy do napędu prądnic zastosowano wtedy turbiny parowe. Rozbudowa ta umożliwiła elektryfikację całego miasta prądem zmiennym.

W wyniku uruchomienia elektrowni w 1913 roku, w obrębie Plant zastosowano pierwsze oświetlenie uliczne zasilane prądem z elektrowni przy ul. Dajwór.

Ponowna rozbudowa miała miejsce w 1914 r. Autorem projektu nowych budynków, tj. nowej hali kotłów oraz nowej hali maszyn był, podobnie jak poprzednio, J. Rzymkowski. W nowych budynkach zainstalowano dwa kotły parowe systemu Garbe o powierzchni ogrzewalnej 505 m2 oraz dwa turbozespoły o mocy elektrycznej 3.000 kW, przez co moc elektrowni wzrosła do 7.500 kW.

Kolejne rozbudowy i modernizacje miały miejsce w latach 1924, 1928 i 1931. W wyniku tych zmian, powiększających możliwości elektrowni, rozpoczęto odsprzedawanie pary technologicznej — najpierw dla położonych na Grzegórzkach rzeźni miejskiej i fabryki „Semperit”, produkującej wyroby gumowe.

Później dokonywano już tylko modernizacji zakładu, zdecydowano bowiem, aby energię elektryczną dla Krakowa produkowały Komunalne Kopalnie Węgla w Jaworznie, których współzałożycielem była gmina Kraków. Prąd z Jaworzna doprowadzany był do elektrowni w Krakowie przy ul. Dajwór, a stąd przesyłany dalej do odbiorców. W ten sposób elektrownia na Kazimierzu stała się elektrownią rezerwową, pokrywającą zapotrzebowanie szczytowe na energię elektryczną oraz przedsiębiorstwem produkującym parę technologiczną dla krakowskich zakładów. Rolę głównego producenta prądu elektrownia na Kazimierzu odzyskała wraz z wybuchem II wojny światowej, kiedy to na jakiś czas przerwano dostawę prądu z Jaworzna. Po II wojnie światowej jeszcze w 1957 r. przy ul. Dajwór produkowano 45% energii elektrycznej zużywanej w Krakowie. Elektrownia osiągnęła wówczas szczyt swoich możliwości produkcyjnych – 90.000 MWh, ale od lat 60. zakład coraz wyraźniej obniżał produkcję energii elektrycznej, a produkował coraz więcej ciepła, będąc, od końca lat 60., przede wszystkim elektrociepłownią, która zdalnie ogrzewała wybrane tereny mieszkaniowe. Ostateczne przekształcenie zakładu na Kazimierzu w ciepłownię nastąpiło w 1976 r. – wówczas zaprzestano tutaj produkcji energii elektrycznej dla miasta, natomiast produkcja ciepła i pary technologicznej zakończyła się we wrześniu 1984 r.

Obecnie zakład nadal używany jest przez energetykę – krakowski oddział spółki Enion. Zachowane zostały,
w pierwotnej szacie architektonicznej, obiekty elektrowni położone przy pierzei ul. Św. Wawrzyńca, tj. kolejno wyliczając od ul. Dajwór: budynek administracyjny, hala maszyn z 1904 r., hala maszyn z 1914 r. oraz nastawnia
z rozdzielnią
z 1914 r., będąca najwyższym budynkiem, przylegającym do zajezdni tramwajowej. Za tymi budynkami, w głębi zakładu, zachowane są kotłownie, warsztaty i relikty chłodni. Także w głębi zakładu, ale po przeciwnej stronie ul. Dajwór, zachowała się stacja transformatorowa z 1930 roku, łącząca zakład z elektrownią w Jaworznie. Na jej ścianie można zobaczyć emblemat z odsłoniętej czerwonej cegły w kształcie błyskawicy.

Niestety, nie zobaczymy dawnego wyposażenia elektrowni na Kazimierzu. Najstarsze urządzenia znajdują się na terenie elektrociepłowni w Łęgu, a stare kotły i obie kotłownie są w bardzo złym stanie i nie udostępnia się ich zwiedzającym. Jednak w patio wewnątrz budynku administracyjnego zobaczyć można, po uzgodnieniu wizyty z Biurem Promocji, ekspozycję ilustrującą dzieje elektrowni przy ul. Dajwór.

Szerzej:

Energetyka krakowska 1905-2005, pr. zb., red. W. Kania, oprac. merytor. J. Lach, Kraków 2005

W. Komorowski, Nowa hala maszyn, budynek rozdzielni i nastawni oraz nowa kotłownia w zespole byłej elektrowni miejskiej na Kazimierzu w Krakowie. Studium architektoniczno – konserwatorskie, mps Kraków 2000

A. Siwek, Sto lat elektrowni miejskiej w Krakowie, „Biuletyn Techniczny Oddziału Krakowskiego Stowarzyszenia Elektryków Polskich” 2004/25